หนังสือแนะนำ

การเดินทางข้ามน้ำข้ามทะเล ไปศึกษาและค้นคว้าเอกสารข้อมูลจากแหล่งปฐมภูมิในทวีปยุโรป แล้วนำมาเรียบเรียงเป็นสารคดีเชิงประวัติศาสตร์ ด้วยภาษาสำนวนชวนอ่าน ชวนติดตาม เป็นจุดเด่นที่ทำให้หนังสือเล่มนี้ จุดประกายความคิดให้คนไทย ตระหนักถึงความหมายแห่งสายสัมพันธ์ สยาม- โปรตุเกส ที่มีมายาวนานถึงกึ่งสหัสวรรษ หลายสิ่งหลายอย่างที่โปรตุเกสนำเข้ามาในวันนั้น  กลายเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของพหุสังคมไทย อย่างไม่อาจปฏิเสธได้

รวมบทความอันเป็นสาระความรู้เกี่ยวกับวัฒนธรรมท้องถิ่นใต้ จำนวน 100 เรื่อง ครอบคลุมเรื่องราวรอบด้าน ทั้งวรรณกรรม ภาษา ศาสนา ค่านิยม ความเชื่อ ตลอดไปจนถึงศิลปะการแสดง ดนตรี กีฬา ฯลฯ ซึ่งผ่านกระบวนการศึกษา ค้นคว้าและวิจัยทางวิชาการ มานำเสนอด้วยภาษาสำนวนที่กระชับ เรียบง่าย แต่แฝงด้วยชั้นเชิงทางวรรณศิลป์ ทำให้ผู้อ่านได้รับความรู้ทางสังคมวิทยา มนุษยวิทยา คติชนวิทยา และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ได้รู้จักภาคใต้อย่างถ่องแท้

หนังสือว่าด้วยภูมิปัญญาและองค์ความรู้เกี่ยวกับดวงดาว ของชาวบ้านไทยหลายภูมิภาคอันมีประโยชน์ในการดำเนินชีวิตสมัยนั้น เป็นการยืนยันว่าความรู้และสติปัญญาของคนไทยมีพัฒนาการมาช้านานแล้ว ผู้เขียนนำเสนอข้อมูลยาก ๆ ให้เข้าใจง่าย ด้วยชั้นเชิงทางวรรณศิลป์ ผนวกกับข้อมูลที่น่าเชื่อถือ ทำให้หนังสือเล่มนี้ชวนอ่าน ชวนติดตาม จุดประกายความคิด และพัฒนาสำนึกเชิงสร้างสรรค์ชีวิตและสังคม

สารคดีเชิงประวัติศาสตร์ที่เสนอแนวคิดใหม่ ด้วยวิธีการศึกษาค้นคว้าใหม่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ไทยกับประเทศเพื่อนบ้าน ทำให้มีการประเมินสถานะของบุคคลในประวัติศาสตร์ไทย-ลาว คือ เจ้าอนุวงศ์แห่งกรุงเวียงจันทน์ ด้วยมุมมองใหม่ที่แตกต่างจากกรอบความคิดทางประวัติศาสตร์ชาตินิยมแบบเดิม ๆ จึงมีบทบาทสำคัญยิ่ง ในการจุดประกายความคิด ให้คนไทยรู้จักตนเอง รู้จักเพื่อนบ้าน หรืออย่างน้อยที่สุดคือรู้จักเอาใจเขา มาใส่ใจเรา อันเป็นคุณสมบัติพื้นฐานของความสัมพันธ์ฉันเพื่อนมนุษย์ และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง คือความสัมพันธ์ฉันเพื่อนบ้านที่สนิทชิดเชื้อดั่งญาติมิตรเฉกเช่นลาว

ประวัติชีวิตนักวิทยาศาสตร์คนสำคัญของโลก ที่มีคำกล่าวว่า การศึกษาเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิต จะไม่มีความก้าวหน้าดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบันเลย หากเมื่อราว 200 ปีก่อน ไม่มีบุรุษผู้นี้ถือกำเนิดขึ้นมา เรื่องราวในชีวิตของเขา มีความน่าสนใจไม่ด้อยไปกว่า “ทฤษฎีวิวัฒนาการ” ที่เขาค้นพบเลย การค้นคว้าข้อมูลอย่างละเอียด รอบด้าน มานำเสนอด้วยข้อเขียนที่อ่านเข้าใจง่าย ชวนติดตาม ทำให้ชีวประวัติชาร์ลส์ ดาร์วิน อุดมด้วยเกร็ดความรู้ทางชีววิทยา ซึ่งนอกจากจะอ่านเพลินแล้ว ยังจุดประกายความใฝ่รู้ทางวิทยาศาสตร์ให้คนรุ่นใหม่ได้เป็นอย่างดี  

ผู้เขียนลงพื้นที่เก็บข้อมูลเป็นระบบหนักแน่นอย่างนักวิชาการ แต่นำเสนอด้วยภาษาชวนติดตามแบบ “ผู้ใหญ่อ่านได้ เด็กอ่านดี” ภาพแผ่นดินและผู้คนแห่งอีสาน ปรากฎผ่านมุมมองที่ไม่เคยได้รับการบันทึกมาก่อน เป็นหนังสือชวนอ่าน ที่จะนำไปสู่ความเข้าใจบ้านเกิดเมืองนอนของตน  

กลวิธีในการเดินเรื่องแบบนวนิยาย ทำให้ข้อมูลทางประวัติศาสตร์เกี่ยวกับบุคคลที่เป็นแบบอย่างของความกล้าหาญ เสียสละ และยึดมั่นในความถูกต้อง เช่น ปรีดี พนมยงค์ ดูมีเลือดเนื้อ เปี่ยมชีวิตชีวา และจับต้องได้ ผู้เขียนบรรจุพันธกิจในการแก้ไขการรับรู้ที่ไม่เป็นธรรม และคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับรัฐบุรุษท่านนี้ และนับเป็นการเติมชิ้นส่วนความเข้าใจประวัติศาสตร์ของรัฐสมัยใหม่หลัง พ.ศ. 2475

สามัญชนหลายคน ถูกลืมและมองข้าม ทั้ง ๆ ที่การสร้างสรรค์ของพวกเขาหรือเธอส่งผลกระทบอย่างลึกซึ้งต่อโลกที่เราดำรงอยู่ในปัจจุบัน  หนังสือเล่มนี้พาเราไปพบบุคคลที่มีค่าควรแก่การจดจำ แต่ไฟแห่งการรับรู้ “ส่องไปไม่ถึง”

เรื่องเล่าอย่าง “ไม่เป็นหลักเป็นฐาน” นี้ แท้จริงคือหลักฐานชั้นดี ให้เห็นถึงอดีตแห่งการสัญจรในวิถีการคมนาคมของคนไทย นับแต่รถราง รถ รถไฟ ถนน เรือ และลำคลอง ก่อนเมืองจะกลายเป็นมหานครเฉกเช่นปัจจุบัน

หนังสือเล่มนี้เป็นเรื่องราวของนักเขียนที่ “หวาดผวากับวิกฤติวัยกลางคน” ซึ่งผู้เล่าเรียกว่า “พ่อ” ในสไตล์การเขียนแนว I STORY เรื่องราวเริ่มจากการที่เขาไปซื้อลูกสุนัขพันธุ์ปั๊กจากตลาด อ.ต.ก. มาเลี้ยงในคอนโดมิเนียม โดยมิได้ศึกษาให้ดีว่าสุนัขพันธุ์นี้ขี้เหงาและติดคนเลี้ยง ไม่เหมาะสำหรับหรับการเลี้ยงไว้ในพื้นที่แคบ ๆ  เช่น คอนโดฯ โดยทิ้งไว้ตามลำพัง ในตอนกลางวันเมื่อต้องออกไปทำงาน ทำให้ต้องไปหาซื้อสุนัขมาเลี้ยงเป็นเพื่อนอีกตัวหนึ่งเป็นสุนัขพันธุ์เฟรนช์บูลด๊อก ตั้งแต่นั้นมาชีวิตของ “พ่อ” และหลานชายซึ่งเป็นนักศึกษามหาวิทยาลัยที่อาศัยอยู่ด้วยกันก็ต้องวุ่นวายกับการดูแลความเป็นอยู่ตั้งแต่การกินถึงการฝึกให้ขับถ่ายอย่างมีวินัยของสัตว์เลี้ยงทั้งสองตัวนี้  แต่เขาก็มีความสุขดี แม้จะต้องเป็นทุกข์บ้างบางครั้งเมื่อสัตว์เลี้ยงแสนรักเจ็บไข้ได้ป่วย เรื่องราวคลี่คลายให้คนอ่านได้รับรู้ว่า “ผม” คือ ลูกสุนัขพันธุ์บีเกิลที่เขาเคยเลี้ยงและตายไปเมื่อสามปีก่อนหน้านี้ ผู้เขียนแสดงให้เห็นถึงชีวิตสมัยใหม่ของคนในเมืองใหญ่ ที่อาศัยอยู่ในคอนโดฯ ซึ่งมีพื้นที่จำกัด รวมทั้งปฏิสัมพันธ์ของผู้คนที่เปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีเมื่อมีสัตว์เลี้ยงเป็นเพื่อนเพราะผู้คนที่ต่างคนต่างอยู่เริ่มมีเรื่องของสัตว์เลี้ยงเป็นหัวข้อสนทนา คณะกรรมการตัดสินจึงมีความเห็นว่าหนังสือเล่มนี้สมควรเป็น “หนังสือแนะนำ”

หนังสือเรื่อง “พี่มือใหม่” เป็นเรื่องราวของเด็กผู้หญิงอายุประมาณ 3 ขวบ ซึ่งกำลังจะมีน้องคนแรก เธอเป็นลูกคนเดียวของพ่อแม่มาจนถึงวันหนึ่งที่ยายบอกว่ามีข่าวดี เกี่ยวกับน้องที่พึ่งเกิดใหม่ และสั่งว่าเธอต้อง “รักน้อง” ตัวเล็กๆ ของเธอ เธอเริ่มรู้สึกสับสนว่า “หนูยังไม่เคยเห็นน้อง ไม่เคยรู้จักน้อง แล้วหนูจะรักหรือไม่รักน้องได้อย่างไร” เมื่อพ่อกับแม่พาน้องกลับมาที่บ้าน ความสับสนในใจของเธอก็มีมากขึ้น เพราะเมื่อเธอเข้าไปใกล้น้อง พ่อแม่ก็หาว่า “กวนน้อง” หรือ “แกล้งน้อง” เธอไม่เข้าใจว่า “ทำไมผู้ใหญ่ชอบสั่งให้เด็กๆ ทำโน่น ทำนี่” และ “ทำไมต้องดุ” เวลาที่เธออยากเห็นน้องใกล้ๆ เธอไม่อยากมีน้องคนนี้เลย แต่เมื่อเธอและน้องค่อยๆ เติบโตขึ้น เธอก็สรุปกับตัวเองว่า “ดีเหมือนกันที่ได้เป็นพี่” หนังสือเล่มนี้ทำให้เราเข้าใจความคิดของเด็กในวัยที่กำลังต้องการความรักและความเข้าใจของพ่อแม่และผู้ใหญ่ที่อยู่ใกล้ตัว เรื่องราวที่เกิดขึ้นในช่วงระยะเวลาสั้นๆ ทำให้คนอ่านที่เป็นผู้ใหญ่ตระหนักได้ว่าควรเอาใจใส่ “พี่มือใหม่” พร้อมๆ กับน้องที่เพิ่งเกิดใหม่ด้วยเช่นกัน และควรบอกเล่าเรื่อง “น้อง” ล่วงหน้านานพอสมควร เพื่อเตรียมความพร้อมให้ “พี่” สำนวนภาษาที่น่ารัก แสดงให้เห็นถึงความคิดคำนึงที่ไร้เดียงสาของเด็กๆ ทำให้คณะกรรมการตัดสินมีความเห็นว่าหนังสือเล่มนี้สมควรเป็น “หนังสือแนะนำ”  

คำนึงถึงบ้าน ขณะฝันในเมือง ของโขงรัก คำไพโรจน์ เป็นบทกวีที่สะท้อนความละเอียดอ่อนของผู้เขียนในการมองโลกและความเชื่อมโยงของชีวิต โดยเฉพาะภาพชนบทที่เต็มไปด้วยความสุขสงบตามอัตภาพของผู้ที่รู้จักการกินอยู่อย่างพอเพียงไม่ว่าในเรือกสวนไร่นาก็สามารถบันดาลความสุขได้อย่างที่ปรากฏในบทกวีชื่อ “ในสวนสนุก” ที่แม้แต่ความแหลมคมและแข็งกระด้างของรั้วลวดหนามยังต้องพ่ายแพ้แก่ธรรมชาติอันอ่อนโยน เมื่อ “เธอจะพบมะระพยายามบีบนวดลวดหนามให้ใจเย็น” ขณะที่เนื้อหาในภาคสอง “เมืองเคลื่อนไหว” ก็ให้ภาพการเปลี่ยนแปลงของเมืองผ่านสายตาอนาทรของผู้เขียนด้วยความ “คำนึงถึงบ้าน ขณะฝันในเมือง” ได้อย่างชวนสะทกสะท้อนใจ

ฟันเฟืองมนุษย์  ของฐกฤต  ตั้งฐานตระกูล เป็นบทกวีที่ผู้เขียนอาศัยความถนัดจากทักษะงานอาชีพช่างซ่อมรถของตนมาเป็นมุมมองในการพินิจพิจารณาชีวิตที่หลากหลาย โดยเฉพาะชีวิตในสังคมคนกลางคืนอย่าง “เมืองพัทยา” สถานที่ที่ผู้เขียนอาศัยเปิดอู่ซ่อมรถอยู่ นับเป็นความแปลกใหม่ของลีลาการครุ่นคิดพินิจนึกผ่านสายตา “ช่างซ่อมรถ” ที่เพียรพยายามกระทำหน้าที่ “ช่างสลักคำ” ด้วยความรักในบทกวี

เป็นสารคดีที่เล่าเรื่องของ ‘คนธรรมดา’ ในสังคมไทยที่สร้างคุณค่าให้กับตัวเองและสังคมรอบข้างในหลากหลายแง่มุม ผู้เขียนทำงานหนักด้วยการเดินทางสัมภาษณ์ผู้คนเหล่านั้น แล้วนำชีวิต ความรู้ และภูมิปัญญาของผู้คนในเล่มมาเล่าโดยใช้ภาษาที่กระชับ กะทัดรัด สั้น ง่าย ทว่าเก็บใจความได้ครบถ้วน จึงแสดงให้เห็นความสามารถในทางภาษาของผู้เขียน ผู้คนที่ปรากฏในหนังสือเล่านี้ล้วนแล้วแต่มีชีวิตที่น่าสนใจและเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อผู้ที่ได้อ่าน

เป็นสารคดีชีวิตที่เรียบง่าย เล่าถึงการกลับไปใช้ชีวิตอยู่ที่บ้านเกิดกับพ่อและแม่ ทว่าผู้เขียนสามารถทำความเรียบง่ายธรรมดานั้นให้สะเทือนใจได้ด้วยการเล่าถึงความผูกพันระหว่างลูกกับพ่อแม่พี่น้องในครอบครัวเดียวกัน จึงชวนคิด ชวนตั้งคำถามถึงวิถีชีวิตของผู้คนทั่วไปในปัจจุบันที่ผู้เขียนเป็นเสมือนภาพตัวแทน วิธีเล่าเรื่องมีชั้นเชิง ผ่านความงดงามของภาษาที่มาจากความรู้สึกภายในโดยแท้

เป็นสารคดีบันทึกการเดินทางของนักมานุษยวิทยาและนักสังคมวิทยาที่เปี่ยมไปด้วยอารมณ์ความรู้สึก ทว่าไม่ได้นำเอาการเดินทางและสิ่งที่พบเห็นเป็นเป้าหมายของการเล่าเรื่อง เป้าหมายของการเดินทางในหนังสือเล่มนี้อยู่ภายใน คือการเข้าใจความหมายของชีวิตของผู้เขียน โดยใช้ภาษาที่งดงาม ผสานไปกับความรู้ ข้อสังเกตที่ละเอียดอ่อน และข้อมูลสนับสนุนที่ประกอบเข้ากันอย่างลงตัว

เป็นสารคดีเชิงความรู้เกี่ยวกับแผ่นดินไหว ที่ผู้เขียนนำความรู้เชิงวิชาการมาดัดแปลงให้เข้าใจง่าย มีสีสัน สนุก โดยบอกเล่าผ่านการทำงานของนักวิทยาศาสตร์ที่ทำงานในด้านแผ่นดินไหวตัวจริง สารคดีเล่มนี้เก็บข้อมูลจากหลากหลายแหล่ง ตั้งแต่แผ่นดินไหวที่ญี่ปุ่นจนกระทั่งถึงแผ่นดินไหวตามจังหวัดต่าง ๆ ในประเทศไทย โดยผ่านทั้งการสัมภาษณ์และการให้ข้อมูล ภาษาสำนวนที่ใช้เรียบง่ายแต่แฝงความตื่นเต้น จึงเป็นสารคดีให้ความรู้เกี่ยวกับแผ่นดินไหวที่น่าอ่าน

เป็นเรื่องราวของเด็กสาวชาวอีสานชื่อ “ปอยไหม”  เธอเติบโตในครอบครัวชาวนาที่อบอุ่น “ปอยไหม” เป็นเด็กดี  เรียนเก่ง   ช่วยพ่อแม่ทำงานด้วยความขยันขันแข็ง  หน้าที่หลักของเธอคือการเลี้ยงตัวไหม   เธอเลี้ยงไหมดูแลไหมด้วยความรักและเอาใจใส่  พร้อมกับเรียนรู้เรื่องราวของตัวไหมแต่ละช่วงวัย  วันเวลาผ่านไป “ปอยไหม” ค่อย ๆ เรียนรู้และเติบโตไปกับงานเลี้ยงไหมที่ตนรักอย่างมีความสุข ความรักเอาใจใส่คนในครอบครัว  ความขยันหมั่นเพียร ความอดทน และการใช้เงินอย่างรู้คุณค่า พฤติกรรมดังกล่าวของ “ปอยไหม” เป็นแบบอย่างที่ดียิ่งสำหรับเยาวชน    

ผู้เขียนพาไปรู้จักคนญี่ปุ่นอย่างลึกซึ้ง โดยผ่านความเรียงเชิงลึกที่ได้มาจากประสบการณ์จริงว่าด้วยคนหลากประเภทในญี่ปุ่น แต่ละกลุ่มมีชื่อและอัตลักษณ์ไม่เหมือนกัน ยากที่คนไทยทั่วไปผู้ไม่ได้ไปสัมผัสญี่ปุ่นอย่างลึกซึ้งจะมองเห็นและเข้าใจ นำเสนอผ่านสำนวนภาษาเป็นกันเองและสนุก ทว่าเต็มไปด้วยข้อมูลที่น่าทึ่ง  

เรื่องราวของผู้หญิงเหนือยุคใหม่ นำเสนอมุมมองเรื่องเพศ วิถีคิด วัฒนธรรมรวมถึงฮีตบ้านฮีตเมืองของสังคมชนบทภาคเหนือ ผู้เขียนให้รายละเอียดหลายเรื่องที่แตกต่างไปจากความเชื่อโดยทั่วไป โดยวิเคราะห์ให้เห็นพื้นฐานความคิดของผู้หญิงเหนือจากขนบธรรมเนียม ประเพณี และวัฒนธรรม ผู้อ่านจึงเข้าใจผู้หญิงเหนือได้อย่างชัดเจนขึ้น

เป็นหนังสือที่ให้แง่มุมใหม่ ๆ จากการค้นคว้าเรื่องราวความสัมพันธ์ระหว่างราชอาณาจักรสยามกับอินเดีย โดยผ่านบุคคลสำคัญที่เข้ามามีบทบาทในไทยช่วงต้นศตวรรษที่ 20 นำเสนอเนื้อหาที่ให้สาระความรู้ ความคิด ปรัชญามนุษยนิยม ความเป็นสากล ความเท่าเทียม และการต่อสู้เพื่ออิสรภาพ นำเสนอผ่านภาษาที่เรียบง่ายแต่น่าเชื่อถือ

สารคดีจากชีวิตจริงของผู้เขียน ถือเป็นบทเรียนด้านกลับแฝงอุทาหรณ์อันทรงคุณค่า ด้วยเนื้อหาว่าด้วยความทุกข์ในชีวิตของผู้เขียนยามเข้าไปข้องเกี่ยวกับยาเสพติด เปิดเปลื้องให้เห็นทุกแง่มุมที่อาจเกิดขึ้นได้เนื่องจากความพลั้งเผลออย่างทะลุปรุโปร่งด้วยสำนวนภาษาสละสลวยและกลวิธีการเขียนชวนติดตาม นำไปสู่ทางออกและการแก้ไขความผิดพลาดของชีวิต

ผู้เขียนค้นคว้าย้อนรอยกลับสู่ความรักของมนุษย์ในหลากหลายแง่มุม โดยนำหลักการของการทดลอง และข้อมูลทางวิทยาศาสตร์มานำเสนอ ทำให้เห็นว่า ความรักของมนุษย์ที่เรามักเห็นว่าเป็นเพียงอารมณ์ความรู้สึกนั้น มีจุดกำเนิดและเกี่ยวพันกับวิวัฒนาการอันยาวนานถึง 500 ล้านปี ได้อย่างไร

หนังสือเล่มนี้เป็นผลงานเขียนเรื่องและภาพ ของ หมอก (ธมนธร อมรธีรสรรค์) เยาวชนอายุ 19 ปี ซึ่งไปเรียนระดับมัธยมปลายที่ประเทศญี่ปุ่น เพราะอยากเรียนการเขียนการ์ตูน เนื้อเรื่องเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นจริง และเป็นประสบการณ์ตรงของผู้เขียน จึงไม่ใช่วรรณกรรมสำหรับเยาวชนตามหลักเกณฑ์การประกวดของรางวัลนี้ แต่เนื่องจากเนื้อหาและภาพประกอบของ  “เส้นทางสู่ฝัน ม.ปลายสายมังงะ” มีความงดงามทั้งภาษาเขียนและภาษาภาพ สร้างแรงบันดาลใจให้กับเยาวชนที่มีความฝันอยากเป็นนักเขียนการ์ตูนและทำแอนิเมชั่น (Animation) ให้สามารถเดินตามความฝันได้ ผู้อ่านจะสนุกสนานเพลิดเพลินไปกับเรื่องเล่าที่มีภาพประกอบและภาพการ์ตูนในเรื่อง สำหรับผู้ที่อยากเป็นนักเขียนการ์ตูนจะได้รับทราบข้อมูลการเรียนสาขานี้ในประเทศญี่ปุ่น รวมทั้งได้เห็นตัวอย่างของความมั่นมั่นต่อการเรียนของผู้เขียนด้วย    

ครั้งหนึ่ง…คิดถึงเป็นระยะ ของเจน จิ เป็นหนังสือรวมเรื่องสั้นที่นำภาพชีวิตของบรรดาผู้คนและสถานที่ต่าง ๆ ในกรุงเทพมหานคร มาบอกเล่าผ่านเรื่องราวของความรัก มิตรไมตรี และความปรารถนาดีต่อกันของตัวละครในเรื่องแต่ละเรื่องได้อย่างน่าประทับใจ โดยผู้เขียนเลือกนำเสนอภาพของมหานครในแง่มุมที่งดงามสดใส ทั้ง ๆ ที่มีภาพลักษณ์ว่าเป็นเมืองวุ่นวาย อึกทึก และผู้คนไร้น้ำใจไมตรีต่อกัน ผู้เขียนเล่าเรื่องได้อย่างมีชีวิตชีวา ทำให้ผู้อ่านย้อนรำลึกถึงสถานที่ต่าง ๆ ที่คุ้นเคย เช่น เยาวราช สะพานพุทธฯ เป็นต้น ทำให้สถานที่เหล่านั้นกลับมามีเสน่ห์น่าสนใจขึ้นผู้อ่านสามารถสัมผัสแง่คิดที่จริงจัง แต่แฝงอารมณ์ขันผู้เขียนได้อย่างชัดเจน